ÇİNKO ve TIRNAKLAR

Tırnaklar, epidermde, çinko bağıntılı fibröz bir protein, keratin, içeren ölü hücrelerden oluşur. Her tırnağın,  deri kıvrımı içinde, bir kökü , deri yüzeyine yapışmış, bir gövdesi, önünde serbest bir ucu  bulunur. Tırnağın kök ve gövdesinin altındaki deriye matriks denir. Matriks kalındır, bol miktarda vasküler papillalarla örtülüdür, boynuzsu dokuyu saydam gösterir. Kök yapısında, papillalar küçük ve az olduğundan, tırnağın bu bölümü, yarım ay şeklinde , beyaz görülür ‘lunula’. Kök ve gövdenin altındaki genç hücrelerin büyümeleriyle tırnaklar öne doğru,  0.1mm/gün, ilerlerler.

Çinko eksikliğinde:

• Tırnakların uzaması yavaşlar,
•  Kolay kırılırlar,
•  Uçlar düzensizleşir,
•  Parlaklılığı kaybolur,
•  Beyaz lekeler (Lökonişi)oluşur 

Sarı tırnak sendromu, lenfödem, şilotoraks, kronik bronşektazi, sinüzit, tiroit anomalileri, diabet, sigara, immün yetmezliklere ( Ig A eksikliği) bağlı tırnağın sararması ve kalınlaşması, Muerhcke, Lindsay, Beau çizgileri,   Terry tırnakları, olası Mee’s çizgileri çinko eksikliğiyle bağıntılıdır. 

Tırnaklardaki beyaz lekelere, beyaz çizgilere veya tamamının  beyaz görünmesine lökonişi denir. Lökonişiler travmatik, enfeksiyöz (lepra, tüberküloz v.b), malignansi ( Hodgking v.b), arsenik zehirlenmesi, değişik psikolojik semptomlar ( şizofreni, pirolüri v.b) nedeniyle görülebilir.

Hipoalbüminemiye bağlı, sekonder çinko eksikliğinde görülen lunulaya paralel beyaz çizgiler (Muerhcke ,1956)   

              

             

Lindsay ( half and half) kronik  böbrek hastalığı  , siroz, Kawasaki ,   Crohn’da  ( leaky gut, permeabilite artışı) görülebilen  proksimalde beyaz distalde  %20 ile %50 kırmızı , pembe veya kahverengi çizgiler. 

Terry tırnağı siroz , diabetes mellitus, kronik böbrek hastalığı, konjestif kalp yetmezliği ve kemoterapiye bağlı  parlaklığı kaybolmuş buzlu cam görünümü.

Arsenik zehirlenmesinde görülen Mee’s çizgileri.

  Beau çizgileri ,  akut enfeksiyonlar ( pnömoni, kabakulak, kızamık, kızıl v.b), enflammasyonlardan ( Kawasaki,  tüberküloz, lepra, kemoterapi, hemodializ v.b)  ile hücre hafta sonra oluşabilen enine,derin, keratinize çukurlaşmalar, tırnağın büyümesinin durması.   

  

KAYNAKÇA

• Pfeiffer C C. Jenny  E H. Fingernail  white spots: possible zinc deficiency. JAMA, 228(2):157,1974. 
• Bakan P. Confusion, Lethargy and Leuchonychia. J Ortomolecular Med. 5(4):198-201,1990.
• Morrison-Bryant M. Gradon J D. ‘ Muehrske’s lines’.  N Engl J Med. 357(9):917,2007.
• Zagoni T. Sipos F. Tarjan Z. Péter Z. The half-and-half nail: a new sign of Crohn’s disease ?: Report of four cases.  Dis Colon Rectum. 49(7):1071-3,2006.
• Ben Dayan D. Mittelman M. Floru S. Djaldetti M. Transverse nail ridgins ( Beau’s lines)  induced by chemotherapy. Acta Haematol . 91(2): 89-90,1994.
• Fimbres A M. Schulman S T. Kawasaki Disease. Pediatr Rev. 29:308-316,2008.
• Arroyo F. Cohen M L et al. Improvement of yellow nail syndrome with oral zinc supplementation. Clin Exp Dermatol. 18(1):62-62,1993.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO XI

DİABET VE ÇİNKO

• Ensülin sentez,kristallenme, depolanma, sekresyon, postreseptör sinyal aktiviteleri çinko gerektirir.

• Glikojen sentaz kinaz-3 beta (GSK-3 beta) glikojen sentezini inhibe eder, glut-4 transportunu, dokularda glikoz tutulumunu, IRS-1 etkinliğini, ensülin postreseptör sinyal yolağı aktivasyonunu azaltır, ensüline direnç oluşturur. İskemi-reperfüzyonda mitokondrial porları açarak miyokard hücrelerinde apoptozu artırır.  Çinko GSK-3 beta inhibitörüdür.

• Diabetlilerde  20-25 mg/gün elementel çinko gerekir.

• Tip 1, Tip 2 diabetlilerde hiperglisemiye bağlı idrarla çinko atılımları, çinko dengesini bozar, total vücut çinkosu azalır,  Hb A1c düzeyleri artar.

• Çinko eksikliği olan tip 2 diabetlilerde HbA1c üç ayda artar.

• Çinko ensülin sensitivitesini artırır, Hb A1c düzeyini azaltır.

• Çinko çöliak hastalarında gliadine yönelik antikor oluşumunu, villusların düzleşmesini, tip I diabet gelişimini bir düzeyde yavaşlatır.

• Tip I diabetli gebelerde birinci trimenonda glikozile hemoglobin yüksek olduğu oranda, İskelet ( kosta, vertebra, sakral agenezis v.b), kalp, merkezi sinir sistemi, nöral tüp defektleri, gastrointestinal, genitoüriner  gibi fetal major konjenital ve terratojenik anomaliler sık görülür

• Teratojenite mekanizmalarından biri çinko eksikliği ile ilişkilidir. Kontrollara göre,  embriyogenez/organogenez seyrinde fetal çinko düşük bulunur.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO X

DEPRESYON VE ÇİNKO

  

·        Beyin çinko homeostazisi ve beyin fonksiyonları Çinko eksiliğinden etkilenir.

·       Hippokampusta çinko eksikliği, epilepsiye yatkınlık, davranış, koku, tat alma bozuklukları, dikkat eksikliği, hiperaktivite, obsessif kompulsiflik , anksiyete, otistik spektrumlu hastalıklar, öğrenme, okuma, anlam zorluğu, depresyon, psikolojik bozukluklarla bağıntılıdır.

·        Psikolojik, biyolojik ve fiziksel stresler serum çinko düzeylerini azaltır.

·       Çinko eksikliği saldırgan davranışları artırır.

·       Bipolar depresyonlu, intihara meyilli olguların frontal kortekslerinde çinko eksikliği bulunduğu bildirildi.

·       Hemodializ tedavisi uygulanan böbrek yetmezli, depresyonlu hastalarda çinko eksikliği belirgindi.

·       Major depresyon veya postpartum  depresyonlu olgularda akut depressif semptomlarla çinko konsantrasyonları arasında negatif bağıntı bulunmakta.

·       Novak G ve ark.  Serum çinko düzeyleriyle depresyon ölçüm skorları arasında negatif bir bağıntının bulunduğunu, major( unipolar) depresyonlu hastalarda tedaviye, 25mg/gün elementel çinko  eklemeyle Hamilton Depresyon Derecelendirme Skorlarının iki haftada, Antidepressan İndirgeyici Skorların 6  haftada azaldığını bildirdiler.

·       Nörodejeneratif hastalıklar, Parkinson, Alzheimer, mültipl sklerozlularda genelde bakır yüksek, çinko düşük bulunmakta.

·       Çinko İmipramin, fluoxetine, paroxetine, bupropion, citalopram v.b  bir çok ilaçla sinerjik etki yapar

·       Çinko  depresyon ve anksiyeteyi belirgin azaltır.

·       Yeterli çinko alımları yaşlıların psikolojisini düzeltir.

·       Depresyon tedavisine dirençli olgular çinko tedavisinden yararlanır.

·       Çinko antidepressan  benzeri özellikler sağlar.

·       Antidepressanlara yanıtla serum çinko düzeyleri normalleşmekte.

·       antidepressanlara yanıt vermiyen olgularda, çinko tedaviye belirgin destek verir.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO IX

Tiroid ve Çinko

•  Tiroit hormonu çinkonun emilimini azaltır ve atılımını artırır.

• Çinko eksikliğinde tiroit hormon fonksiyonları bozulur.

• Hipotiroidililerde eritrosit , saç çinkosu yüksek, plazma, tükrük, lökosit çinkosu ve idrarla atılım düşüktür.

• Subklinik hipotiroidililerde çinko ile TSH yüksekliği altı ay ile on iki ayda normal düzeye iner.

• Hipertiroidililerde  eritrosit çinkosu düşük, plazma çinkosu normal, idrarla atılım yüksektir

• Hipertiroidililerde çinko ile eritrosit çinkosu bir ayda düzelmeğe başlar iki ay daha sonra normal değerlere ulaşır.

• Tiroksin kullanımıyla yumuşak dokulardaki çinkonun yaklaşık %50’si azalır.
• Normal tiroidli hastalarda çinko eksikliğinde serbest T3 (fT3) azalır. 

• Nodüler guatırlılarda  çinko eksiklğinde tiroit volümü, TSH artar.

• Otoimmün tiroidlilerde tiroit antikorlarıyla çinko arasında ters bir bağıntı bulunur.Çinko azaldıkça antikor düzeyleri artar.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO VIII

İSHAL ve ÇİNKO

Çinko :

• Barsakların geçirgenliğini ,su ve elektrolit emilimini

• Barsak epitellerinin sentezini

• Barsak epitellerinin enzimatik fonksiyonlarını (disakkaridazlar v.b)

• Barsaklarda lokal bağışıklığı sağlıyarak patojenlerin klirensini sağlar

• İshal seyrini kısaltır , kronikleşme riskini azaltır. 

• Oral rehidratasyon sıvılarıyla ( ORS ) birlikte kullanılması, tedavinin etkinliğini artırır.

•  Akut ishallerde ve persistan ishallerde (>14 gün) genelde serum çinkosu azalır. 

• Dizanteririlerde (shigella flexneri) hastalık seyrine pozitif etki yapar, 14 günde antimikrobial immün yanıt sağlar. 

• Koleralı çocuklarda 30mg/gün elementel çinko ile gaita sayısı, hastalık süresi belirgin azalmakta

  

DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO) :

• İshalli  6 aydan küçük çocuklara 10mg/gün 6 ile 59 ay arasında olanlara 20mg/gün elementel çinkonun 10 ile 14 gün süreyle verilmesini önermektedir.

• 6 aydan küçüklerde yeterli yanıt alınamamasına karşın büyük çocuklarda belirgin yarar sağlanmaktadır.

• WHO  çinkonun bir defada verilebileceğini ancak bu durumda çocukların 1/3 ünde kusma görüldüğünü belirtmektedir.

• Çinkonun sudaki  yüksek konsantrasyonlu solüsyonları bölünmüş dozlarda verildiğinde hem yan etkileri azalmakta hem biyoyararlığı artmaktadır.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO VII

Çinko ve Göz Sağlıgı

• Kahverengi iris çinkodan zengin, mavi iris çinkodan fakirdir. 

• Optik sinir fonksiyonları çinko gerektirir. 

• Çinko, miyoplularda sübjektif iyileşmeyi sağlar, göz aksının uzamasını inhibe eder, merceğin ışık kırma gücünü artırır. 

• Dengeli çinko alımı yaşa bağlı maküler dejenerasyonun gelişimini, ilerlemesini yavaşlatır, bazılarında önler. 

• Yaşa bağlı maküler dejenerasyon (ARMD): gözün saydam sıvısında oksidatif stres göstergesi ‘8-Hydroksi-2’-Deoxyguanosine’ belirgin yüksek bulunduğundan antioksidanlarla  çinko (12mg) + melatonin (3mg)+ selenyum ( 50 mg), görme keskinliği 2 ile ayda  durağanlaşır, fundus lezyonlarının ilerlemesi 6 ile 12 ayda önemli düzeyde yavaşlar.

•  Çinko, glokom, sarı maküler dejenerasyon, gece körlüğü, retinada yırtılmaya faydalı etki sağlayabilir. Kornea yaralarını iyileştirir. Katarakt profilaksi ve tedavisinde yararlı olabilir. 

• Karanlığa uyumda vitamin A’nın (retinol) retinal’a dönüşünümü sağlayan alkol dehidrogenaz, retinol dehidrogenaz, çinko bağlantılıdır. 

• A vitamini taşıyıcısı retinol bağlayıcı protein  çinko bağlantılıdır 

• Karanlığa uyum sorunu olan kistik fibrozlu hastalarda A vitaminine yanıt  ancak çinko ile birlikte alındığında oluşur. 

• Çinko karanlıkta görmeyi sağlayan rodopsin proteininin fosforilasyonunu önemli ölçüde arttırır. 

• Çinko, gece körlüğünde , retinal redüktaz enzimini aktive eder, retinini oluşturur. 

• Crohn hastalarındaki kırmızı makülopati, görme yetersizliği bazı olgularda çinko alımıyla düzelebilir.

 

        Çinko Eksikliğinde

 

•  Çinko ve melanin yaşla azalır fotooksidatif strese bağlı hasarlar oluşur. 

• Ağır çinko eksikliklerinde blefarit, fotofobi, konjonktivit, korneda bulanıklık, katarakt, yüzeyel noktavi beyaz lekeler, korneada çizgisel epitelyum kayıpları, keratit oluşur 

• Sirozlu hastalarda çinko eksikliğine bağlı optik nörit, optik atrofi, nöropati, karanlığa uyum bozukluğu oluşur. 

• Retinitis pigmentosalılarda sistemik çinko eksikliği vardır. 

• Kornea ve konjonktivada çinko eksikliği yabancı cisim hissi verir, gözlerde yaşarma olur. 

• Çinko eksikliğinde lensde bulanıklık, katarakt oluşur. 

• Uzun süreli  total parenteral beslenenlerde plazma çinkosu azalır, görme fonksiyonları bozulur.

 

 

 

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO VI

         Çinko eksikliği;

• iştahsızlık, tat, koku alma yetersizliği,
• pika,
• alerji, astım,
• dermatitler,
•  saç rengi açılması, alopesi,
• deride çatlaklar,
• yara iyileşmesinde gecikme,
• enfeksiyonlara yatkınlık,
•  anemi,
• büyüme geriliği,
• hipogonadizm,
• karanlığa uyumsuzluk,
• katarakt insidansında artma,
• depresyon, emosyonel bozukluklar,
•  ataksi,
•  demans,
•  glukoz toleransında bozukluk,
• iskemik kalp hastalıkları,
•  karsinogenez,
• döllenme yetersizliği, sorunlu  gebelikler,
•  mafsal ağrıları,
• esansiyel hipertansiyona neden olabilir.

• Tibia kemiği üzerinde kızarıklık, deride soyulma, kıl dökülmesi, çinko eksiklik göstergesidir. 

• Çinko eksikliğinde böbrek hastalıkları (özellikle glomerüler) alevlenir, ilerler. Kuvvetli bir vazokonstriktör olan endotelin-1 yapımı artar, renin-anjiotensin sistemi uyarılmasıyla, oksidatif stres tetiklenir, tansiyon artar. 

• Çinko eksikliğinde lensde bulanıklık katarakt oluşur. 

• Ağır çinko eksikliklerinde blefarit, fotofobi, konjonktivit, korneda bulanıklık, katarakt, yüzeyel noktavi beyaz lekeler, korneada çizgisel epitelyum kayıpları, keratit oluşur.

                        Çinko eksikliğinin bağışıklık sistemine etkileri      

Bağışıklık sisteminin her basamağı için çinko esansiyeldir.

• Timusta timosit sayısı 
• Periferide T lenfositler 
• Mitojenlere T  lenfosit proliferasyonu
• T hepler lenfosit fonksiyonu
• Makrofaj fonksiyonu
• Nöntrofil fonksiyonu
• Antikor yapımı
• Anneden fötusa antikor geçişi
• Th1 ve Th2 hücrelerinin fonksiyonları
• CD4/CD8 oranı azalır

• Kanda glukokortikoidlerin konsantrasyonu artar

• Lökosit fonksiyonları, kemotaksi, fagositoz, bakteri öldürme yetersizleşir 

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO V

• Eritrosit uzun süreli, serum güncel çinko düzeyini gösterir.

•  Çinko alımı alt sınırı erişkinlerde kadın: 7.5 mg/gün, erkek: 9 mg/gün

• Enerji :  kahvaltıdan bir süre sonra, saat >10.30,  çinko enerji sağlar  

•  Gün içinde düşük doz çinko alan kadınlarda tuz, erkeklerde ekşi ve acı duyumları azalır.

• Yüksek doz çinko alımında ise kadınlarda tuz, erkeklerde acı duyumları artar. 

• Çinko eksikliğinde çocuklar tuzlu gıdalara karşı isteksizdirler, 

• Çinko eksikliği olan çocuklar tedaviye başladıktan bir ay sonra tuz tadı almaya başlarlar, üç ay sonra da  tuzlu gıdaları severek yerler. 

• Yaşlılar, tansiyon, idrar söktürücü ilaçlar kullananlarda genelde çinko eksikliği bulunduğundan yemeklerde tuz tadını alamazlar, tuz ekerler. Tansiyonları tedaviye yeterli yanıt vermediğinden de dairesel döngüyle ilaç alımları artar.   

•  işitme kaybı olmayan 60 yaş üstü kişilerde serum çinkosunun düşük olması Kulak çınlamasına ( tinnitus) neden olabilir.

        Anne sütü ve Çinko  

• Anne sütüyle beslenmeyle çinko dört aya kadar yeterli olur en geç beşinci aydan itibaren çinko desteği gerekir.

• Anne sütüyle beslenen, çinko alan, 4 ile 9 aylık bebeklerde lineer büyüme ve ağırlık artışı daha fazla olur.

• Annenin çinko alması sütünün içeriğini etkilemez. 

• Emzirme döneminde annenin çinko gereksinimi, 6 ay süreyle normalden fazladır.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO IV

Çinko Düzeyini belirlerken

• kan örneği aç karnına alınmalıdır  

• plazma , seruma  tercih edilir. İntrasellüler çinko  serum çinkosundan yüksektir

• Alınan kan örneği hemolizli olmamalıdır. Kan alırken olabilecek en ufak bir hemoliz, değerleri yanıltıcı olarak, yükseltir.

•   Çinko düzeyleri  kolun  sıkılmasıyla %15, hemolizli kanlarda %16 artar

 Çinko , Demir, Bakır

• Bakır/çinko oranları,  Cu/Zn: 1,  Zn/Cu :0.7 ( alt limit) .   
• Akut, kronik enflammasyonlar, gastroentestinal sistem (karaciğer, enflammatuar barsak hast) , metabolik , otoimmün, hormonal, kardiyak, nörodejeneratif  (Alzheimer, Parkinson, Mültipl skleroz vb.), psikiyatrik hastalıklar ( depresyon, bipolar hastalık, şizofreni, otistik spektrum, dikkat eksikliği, hiperaktivite, karşı gelme karşı olma, PITAND,  PANDAS), atopi, astım, lenfomada Cu/Zn oranları  yüksek olduğu düzeyde, bakırdan fakir, çinkodan zengin beslenme gerekir.

• Çinko bakır düzeyini azaltır, her 15-20 mg çinko için 1 mg bakır gerekir

•  Çinko 25mg x 2 gün çinko ile 6. haftadan itibaren bakır azalır. 

• Doğumda  ilk 15 gün içinde bakır düzeyleri yaklaşık %100 azalır.

•  Azalmayanlarda, bakırdan zengin, çinkodan yetersiz beslenenlerde  doğum sonrası panik atak nöbetleri sık görülür.

•  Gebelik  son trimenonda ve doğumdan sonra çinko alanlarda bakır düzeyleri genelde normal düzeylerde bulunur 

• Çinko fazlalığında  bakır-demir metabolizması bozulur 

• Hipokrom mikrositer anemi,  eritrosit mitokondrilerinde ferik demirin birikmesi, bazofil noktalanma, sideroblastik anemi oluşur. 

• Pankreatik enzimler ( amilaz, lipaz) , serum lipoproteinleri artar, bağışıklık sistemi bozulur.

• Çinko fazlalığında ağızda metalik , pil yalamış gibi bir tat , kokmuş balık kokusu alınabilir.

• Çinko ve demir  ayrı ayrı alınacaksa, önce çinko iki saat sonra demir alınmalı.

• Antibiotik değişik ilaçlar kullananlar çinkoyu en az 2 saat  önce almalıdır

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO III

Çinko

• Sığırın  incik etinde yüksek oranda bulunur Kırmızı etlerdeki aminoasitler, özellikle histidin, barsaktan çinko emilimini artırırsa da, fazlası, idrarla atılımı artırır.

• Tavuğun kırmızı etinde bulunur.

• Her 100 gramı yaklaşık 600 kalori olan kabak çekirdeği, ay çiçeği çekirdeği, badem, fındık v.b  3 mg dolayındadır.

• Bir porsiyon tam tahıllı  ekmekte 0.22 mg, beyaz ekmekte 0.15mg’dır.

• Vejeteryan beslenmeyle plazma ve idrar çinkosu üç ayda belirgin azalır, daha sonra aynı düzeylerde kalır.   

    Çinko’nun biyoyararlılığı

• Çinkonun  kırmızı etlerdeki  biyoyararlılığı fitatlardan zengin gıdalar, hububatlarla  birlikte alındığında azalır.

• Sığır etlerinde, hayvanın beslendiği otların bulunduğu topraklardaki çinko düzeylerine bağlıdır.

•  Etlerin pişirilme yöntemlerine göre değişiklikler gösterir. Pişirilme ısısı yüksek olduğu oranda azalır. Ağır ateşte pişirilmesiyle artar.

• Doğal ortamında büyümeyen tavuk etlerinde ( 20 ile 30 dakikada pişen) belirgin azdır. 

•  Baklagiller ve tahıllar oda sıcaklığında 12 saat limonlu suda bekletildikten sonra ağır ateşte ,özellikle güveçte pişirildiğinde artar.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO II

Çinko;

• Akşam yatmadan ½ ile 1 saat önce alındığında, yorgunluk, uykusuzluk, uykuya dalma güçlüğünü azaltır (melatonin), çocuklarda  boy uzatır, bağışıklık sistemini düzenler.
• sabah kahvaltıdan iki saat sonra alındığında enerji sağlar.
• devamlı  alındığında zamanla,  doz arttıkça , özellikle >20 mg, fraksiyonel  emilimi azalır.
• mide asidi, pH emilimi etkiler, pH arttıkça emilim azalır.
• Aç karnına  bulantı, karın ağrısı yapıyorsa, proteinden zengin gıdalarla  yan etkiler azalır

Çinkonun Emilimi

• Çinkonun emilimini kepek, lifli gıdalar, inek sütü, meyva suları, çay, kahve, kakao, neskafe,  azaltır.                      

• İnek sütü, laktozsuz sütle emilim %50 az olur.

• Mısır unu çinko emilimini yaklaşık %100 oranında engeller. 

• Topraklarımızda yeterli çinko bulunmadığından hayvanlarımızın etlerindeki çinko düzeyleri, literatür bilgilerinden daha az bulunur.

• Sudaki solüsyon, tabletlerden daha erken ve daha fazla emilir.

• Oral çinko , 15 dakika sonra kana geçer, 2. saatte pik yapar, vücut çinko düzeyiyle bağıntılı olarak 4 ile 6 saatte bazal değerlere döner.

• Çinko aç karnına yemekten iki saat sonra veya bir saat önce daha iyi emilir. Aç karnına alınan 5 mg çinkonun sudaki solüsyonunun % 60-70’i ( 3-3.5mg), tok alınanın %20’si  ( 1mg) emilir. Katı gıdalardan emilim fitat artıkça azalır.

• Çinko bölünmüş dozlarda alındığında, bir defada alınana göre daha fazla emilir ve ve daha az yan etki (bulantı,kusma, karın ağrısı) yapar.

Serum çinkosu

• sabahları yüksektir
• öğleden sonra azalır.
• yemekten  iki ile üç saat sonra da azalır.
• yenidoğan ve süt çocuklarında düşük düzeylerdedir.
• gebelik seyrinde aşamalı olarak azalır.
• marjinal (alt sınır) değeri 70 mg/dl’dir.
• Karbonhidratlardan zengin gıdalar serum  çinko düzeyini azaltır. 

Fraksiyonel çinko:  yaş, cins  (erkek > çocuk > kadın), beslenme  tipi  ( vejeteryan >laktoovovejeteryan >mikst),   doz düzeylerine göre farklılık gösterir, doz  artıkça emilim azalır. 

Fraksiyonel emilim gebelerde normalden, emziren annelerde  ise gebelerden  iki misli daha fazladır.

DEREDEN TEPEDEN ÇİNKO I

Çinko, insan sağlığı için gerekli, bir esansiyel mikronutrienttir Besinlerle alınır, depolanmaz. Değişken havuzu plazma ve karaciğerdir.  Toplumda çinko eksikliği  ortalama %31 düzeyinde olmakla beraber, coğrafi bölgelere göre %4 ile %71arasında farklılık gösterir:  Ekonomik durum, beslenme alışkanlıkları gibi bir çok faktör besinlerden alınan cinkonun içeriğini  ve biyoyararlılığını  etkiler.                              

Çinkonun fonksiyonları

1. Hücrelerin oluşumu, büyümesi, metabolizması, yaraların iyileşmesi 
2. Sinir iletisi, motor fonksiyonlar, hafıza, anlama , öğrenme, psikoloji. 
3. Hormonların salınımı ve aktivasyonu,
4. Karbonhidrat metabolizması,
5. Normal lipid metabolizması,
6. Hücre mambranları, 
7.  Deri düzeni,
8. Bağışıklık sistemi,
9. Koku ve tat alma,                                                                                          
10.  Retina ve  lens yapısı,
11. Alkol metabolizması,
12. Ağır metallerin yan etkilerini azaltma.

Çinko eksiklik nedenleri

Gıdalarla yetersiz alım: Coğrafik yerel besinler, düşük protein alımı, hazır yiyecekler, vejeteryan beslenme, metabolik hastalıklar.

Biyoyararlılığın azalması: yüksek lifli, fitatlardan zengin besinler, bebek mamaları.

Emilim azlığı: yaşlılık, gastrointestinal hastalıklar, çölyak, Crohn’s, kistik fibroz, Wilson, enflammatuar barsak hastalıkları, paraziter enfeksiyonlar, protein eksikliği, kardiyovasküler hastalıklar, mideye bant , bariatrik  (gastrointestinal) cerrahi.

Aşırı kayıplar: Yanıklar, cerrahi girişimler, enfarktüs, aşırı terleme, alkolizm, neoplastik hastalıklar, diabet, kollajenozlar (romatoid artrit, lupus v.b), paraziter barsak enfeksiyonlarına bağlı kronik kanamalar, böbrek hastalıkları, karaciğer sirozu, menoraji, hemodializ, oral kontraseptifler, ACE inhibitörleri, aşırı menstrüasyon, aşırı seks (erkek).

Gereksinimlerin artması: gebelik, emzirme, hızlı büyüme, stres, obezite.

İatrojenik: tartarazin (gıdalardaki sarı boyalar), uzun süreli hipotonik, tuzdan fakir sıvı alımları. şelasyon yapan ilaçlar, uzun süren intravenöz tedaviler, total parenteral beslenme.

Genetik defektler: akrodermatitis enteropatika, orak hücreli anemi, Down sendromu, konjenital hipoplaziler.

ÇİNKO METABOLİZMASI

Çinko, vücudun tüm dokularında ve sıvılarında bulunur, serumda 

 albumine bağlı ( %70) taşınır.Değişik faktörler serum çinko düzeylerini  etkiler: 

• Gebelikte barsaktan  fraksiyonel emilim artmasına karşın, plazma volümünün genişlemesi,
• Protein enerji malnutrisyonu, siroz ve nefropatililerde  serum albuminin  azalması, 
• Akut enfeksiyonlar, travma, stres v.b endojen kortizol ve sitokinlerin salınımı akut faz reaktanların ( IL6 v.b.), metallotionein sentezlerinin artması
• Yaşlılarda  alım ve fraksiyonel emilim yetersizliği,
• Yemeklerden sonra, hormonal değişiklikler, enerji metabolizmasının endüksiyonu, dolaşımdaki nutrientlerin tutulması, pankreas, safra, ince barsaktan, barsak boşluğuna belirgin salınmı (3 ile 5 mg) vb. nedenlerle çinko serumda azalır. 
• Açlıkta, egzersizlerden sonra, katabolizma sırasında, adelelerden salınım ise  serum çinkosunu artırır

 Total vücut çinkosunun  yaklaşık %60’ı iskelet adelesi, %30’u kemiklerde (100-200mg/g), %0.1’i  plazmada bulunur. Koroidler 274 mg/g, prostat sıvısı 300-500 mg/ml çinko içerirler.

Çinkonun deposu bulunmaz, dokuların gereksinimi için total vücut çinkosusnun 1/3 ile 1/4’ü yer değiştirir. Kemiklerden emilim, dokulardan katabolizma ile salınan çinko yeniden kullanılır.Total çinkonun   %50’si gastrointestinal, %15’i idrar ,  %17’si barsağa dökülen epiteller, semen, saç, menstrüasyonla atılır. Feçesle  (1 ile 5mg/gün) , idrarla ( 0.3 ile 0.7 mg/gün), terle ( 115 mg/dl), aşırı terleme ve perspirasyonla (2 ile 3 mg/gün), semenle ( 1 ile 5 mg), dökülen epitellerle (0.5mg/gün), menstrüasyonla (0.01mg/gün), normal dökülen saçlarla belirlenemiyecek düzeyde, çinko  kayıpları olur.  Absorbe olan total çinko arttıkça, feçesle  endojen kayıplar  artar. Gıdalardaki çinko azaldığında, negatif bir çinko dengesi oluşur, çinko havuzundan kayıplar azalır.  Negatif çinko dengesinin vücutta çinko fonksiyonları üzerine etkisi hafiftir, uzun süre belirgin olmaz .  

• King J C, Canar M M, Erdman J W. Zinc homeostasis in humans. J Nutr 130: 1360S-6S,2000.
• Fung E B, Ritchie L D, Woodhouse L R et al. Zinc absorption in women during pregnancy and lactation: a longitudinal study. Am J Clin Nutr 66:80-8,1997.     
• Baer MJ, King JC. Tissue zinc level and zinc excretion during experimental zinc depletion in young men. Amer J Clin Nutr. 39:556-70,1986.
• Hess FM, King JC, Margen S. Zinc excretion in young women on low zinc intakes and oral contraceptives agents. J Nutr. 107:1610-20,1977.
• Sian L, Mingyan X, Miller L V et al. Zinc absorption  and intestinal losses of endogenous zinc in young Chinese women with marginal zinc intakes. Am J Clin Nutr 63:348-53,1996.
• Hambridge M. Human Zinc Deficiency. J Nutr. 130(5): 13445-95,2000.

D VİTAMİNİ – ÇİNKO

Karaciğerde 25-hidroksilaz , böbrekte 1-a  hidroksilaz  çinko bağıntılı metalloenzimlerdirler. Alkalen fosfataz  ikisi yapısında bulunan ikisi aktivite sağlıyan toplam dört çinko enzimi içerir. Secosteroid yapısında bir hormon olan D vitamini reseptörleri (DVR), epitelyal kalsiyum kanalları, kalsiyum bağlayıcı protein ( calbindin), epitelyal hücrelerden kalsiyumun dolaşıma  geçişini sağlıyan ATP bağıntılı kalsiyum pompaları  çinko ile aktive olurlar. 

D vitaminin oluşturduğu, doğal bağışıklık, hücre içi patojen etkenleri öldürme (tüberküloz, lepra, layşmania, malarya, mantar, rinovirus, influenza, virusu, HIV, mantar enfeksiyonları v.b), yaraların iyileşmesinde önemli bir rolü bulunan antimikrobial peptidler  (cathelicidin, defensin v.b) çinko gerektirir

D vitamini ve çinko eksikliğiyle, hiperhomosisteinemide görülen komplikasyonlar  birbirleriyle örtüşmekte: depresyon, şizofreni, Alzheimer, Parkinson, mültipl skleroz, Crohn, Hashimato, diabet, lupus, romatoid artrit, metabolik sendrom, kardiyovasküler hastalıklar, tromboz, enfarktüs, astım, enfeksiyonlara yatkınlık, yaraların iyileşmesinde gecikme, preeklampsi, plasenta dekolmanı, LBW, preterm doğumlar,  spontan abortus, osteoartrit, osteoporoz, osteomalasi, femur başı kırıkları, göğüs, kolon, rektum, pankreas, prostat v.b kanserleri.

• Holick M F. Vitamin D deficiency. N Engl J Med  357(3):266-80,2007.
• Holick M F. Vitamin D : a D- lightful health perspective. Nutr Reviews. 66    ( suppl 2): 5182-94, 2008
• Cannell J J. Hollis B W. Zasloff M. Heaney R P. Diagnosis and treatment of vitamin D deficiency. Expert Opin Pharmacother. 9(1): 1-12, 2008. 
• Browning J D. O’Dell B L. Low zinc status in guinea pigs impairs calcium uptake by brain synaptosomes. J Nutr. 124: 436-43, 1994
• Gürses N. D Vitamini  Yetersizliği Raşitizminde Serum-İdrar Çinko Düzeyleri ve D vitamini Tedavisinin Bunlara Etkisi. Çocuk Hastalıkları Dergisi. 2(1):25-28,1987.
• Kimmel P L. Phillips T M. Lew S Q. Langman C B. Zinc modulates mononuclear cellular calcitriol metabolism in peritoneal dialysis patients. Kidney International. 49:1407-12, 1996.
• Craig TA, Benson LM, Naylor S, Kumar R. Modulation effect of zinc on the formation of vitamin D receptor and retinoid X receptor alpha-DNA transcription complexes: analysis by microelectrospray mass spectrometry. Rapid Commun Mass Spctrom.         15 (12): 1011-1016,2001.
• Yu XD, Yan CH , Yu XG et al. Effect of zinc deficiency on the protein expression of vitamin D receptor and calcium binding protein in growth-stage rats duodenal mucosa. Zhonghua Er Ke Za Zhi. 44 (1): 11-14,2006
• Barley NF. Prathalingan SR. Zhi P et al. Factors involved in the dudenal expression of the human calbindin D9k gene. Biochemical Journal 341:491-500, 1999.  
• Bauer MC. Nisson H. Thulin E. Et al. Zbinding to human calbindin D (28k) and the role of histidines residues. Protein Sci. 17(4): 760-7, 2008.